ساختار
و سازمان وزارت راه و ترابری در طول مدتی که از فعالیت آن می‌گذشته‌است به
دلیل ضرورت‌های ملی به دفعات دچار تغییر و تحول گشته‌است. روند این تحول
را می‌توان به دوره‌های زیر تقسیم‌بندی نمود:
وزارت فوائد عامه
در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه
تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راهداری برعهده وزارتخانه
مذکور گذاشته شد. این وزارتخانه تدریجاً در سال‌های پس از تاسیس به وظائف
دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها به نام فوائد
عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافته‌است. هزینه‌های راهسازی در این
دوران با اخذ «باج راه» که در راه‌دارخانه‌ها گرفته می‌شده تامین می‌گردید و
این مبلغ سالیانه از سه میلیون ریال تجاوز نمی‌کرد.
اداره کل طرق و شوارع
از سال ۱۳۰۱ اداره‌ای به نام «اداره کل طرق و شوارع» در وزارت فلاحت و
تجارت و فوائد عامه به منظور اقدام موثر برای ساختمان راه‌ها، نگهداری و
بهره‌برداری تشکیل گردید. اداره کل طرق و شوارع، راه‌های کشور را به نواحی
مختلف تقسیم و مسئولیتی برای اداره امور تعمیر و نگهداری آنها معین کرد.
تشکیل وزارت طرق و شوارع
در سال ۱۳۰۸ به موجب قانونی که از مجلس شورای ملی گذشت، اداره کل طرق و
شوارع به وزارت طرق و شوارع تبدیل شد. با تاسیس وزارت مذکور راهسازی در
ایران گسترش یافت و با امکاناتی که تدریجاً فراهم شد برنامه‌ها و پروژه‌های
راهسازی ادامه پیدا کرد.
تشکیل وزارت راه
در سال ۱۳۱۵ وزارت طرق و شوارع با تصویب مجلس شورای ملی به وزارت راه تغییر نام یافت.
تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری
در تاریخ ۱۶ تیر۱۳۵۳
به‌منظور اعمال سیاست جامع و هماهنگ برای ترابری کشور و توسعه و تجهیز،
گسترش، نگاهداری و ایجاد تاسیسات زیربنایی آن با توجه به مقتضیات توسعه
اجتماعی، اقتصادی و عمرانی و دفاع ملی با رعایت قوانین مربوط نام وزارت راه
به وزارت راه و ترابری تغییر یافت.
ادغام و جابه‌جایی
طبق برنامهٔ پنجم توسعه برای کوچک‌سازی دولت
قرار بود که وزارت‌خانه‌های دولت از ۲۱ (که پس از تشکیل وزارت ورزش و
جوانان به ۲۲ تا رسید) به ۱۷ تا بکاهد. برای همین دولت تصمیم گرفت که
فرایند ادغام چند وزارتخانه را آغاز کند؛ از جمله ادغام وزارت راه و
ترابری در مسکن و شهرسازی. از این رو ماجرا در هیئت دولت تصویب شد و آمادهٔ
ارایه به مجلس.
پس در آغاز ادغام دو وزارت‌خانهٔ راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در هیئت دولت تصویب شد و وزارت امور زیربنایی نام گرفت. در آن هنگام وزارت راه و ترابری پس از استیضاح وحید بهبهانی هنوز زیر دست رییس‌جمهور بود. وی همان وزیر مسکن و شهرسازی علی نیکزاد را به سرپرستی وزارت گماشت و برای وزارت امور زیربنایی به مجلس معرفی کرد.
در ۴ خرداد۱۳۹۰ لایحهٔ وظیفه‌ها و اختیارات وزارت را به مجلس دادند.
۱۱ خرداد مجلس به ادغام وزارت‌خانه‌های راه و ترابری، مسکن و شهرسازی و ارتباطات و فناوری اطلاعات رای داد و وزارت امور زیربنایی و ارتباطات رای داد که شورای نگهبان، چون دولت ادغام وزارت ارتباطات با این دو را تصویب نکرده‌بود، رد کرد.
در تاریخ ۳۱ خرداد ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و در ۱ تیر تایید شورای نگهبان قانون اساسی، وزارت راه و ترابری با وزارت‌خانهٔ مسکن و شهرسازی ادغام شد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از او بیرون رفت، و با تصویب مجلس تغییر نام آن را، وزارت راه و شهرسازی درست شد. پس همهٔ وظیفه‌های دو وزارتخانه و وزیرهایشان به وزارت نوین و وزیر او رسید.
